Ciemna triada osobowości
Co predysponuje ludzi do zachowań społecznie nieakceptowanych? Odpowiedź na to pytanie jest złożona, gdyż pod uwagę należy wziąć wszystko, co może wpłynąć na człowieka – środowisko, jego wychowanie, kultura, z jakiej pochodzi, ale również wymagania sytuacyjne oraz osobowość. W odniesieniu do ostatniego z wymienionych aspektów można mówić o charakterystycznych ciemnych cechach, które zgodnie z teoriami osobowości, każdy z nas posiada, lecz w różnym nasileniu. Cechy te zostały skonceptualizowane jako Ciemna Triada Osobowości, która jest względnie dobrym predyktorem zachowań postrzeganych jako antyspołeczne.
Koncepcja tzw. antyspołecznej osobowości składa się z trzech wymiarów: psychopatii, narcyzmu i makiawelizmu, a powstała w oparciu o subkliniczne skale, które stanowią normatywne wymiary osobowości. Osoby o wysokich wynikach na tychże skalach charakteryzują się tendencją do nadmiernej autopromocji, emocjonalnego chłodu, dwulicowości i agresji. Bazują one na, zazwyczaj, krótkoterminowych strategiach podstępu i decepcji, ukierunkowanych na wykorzystanie innych osób oraz bezwzględne unikanie kary za swoje niemoralne postępowanie. Ponadto postrzegają inne osoby w sposób instrumentalny, opierając swoje relacje na kłamstwie, aby osiągnąć specyficzny cel.
W ramach badań nad ciemną triadą osobowości, jedną z najlepiej udokumentowanych zależności jest negatywny związek wszystkich jej składowych ze skalą ugodowości z modelu Wielkiej Piątki, a także wymiarem uczciwość-pokora z modelu HEXACO. Oznacza to, że osoby charakteryzujące się cechami ciemnej triady są nastawione na rywalizację, mają trudności ze współpracą i nie przejmują się etyką swoich czynów, dążąc niezależnie od społecznych reperkusji do realizacji egoistycznych celów.
Niezależnie od zestawu antyspołecznych zachowań, takich jak kradzieże, kłamstwa, pomówienia, zastraszanie i spożywanie nielegalnych substancji, należy zwrócić uwagę na adaptacyjną stronę ciemnej triady osobowości. W środowiskach wymagających specyficznych zdolności lub usposobienia, takich jak korporacje, reklama, czy biznes, cechy te mogą się okazać czymś pożądanym, co może zostać wykorzystane na korzyść organizacji, czy społeczności bez naruszania norm etycznych. Dodatkowo, osoby o wysokich wynikach na skalach ciemnej triady częściej wybierają karierę związaną z ekonomią i biznesem, a zdecydowanie rzadziej artystyczne i humanistyczne.
Ciemna triada jako pojedynczy konstrukt nie stanowi jednak pełnego obrazu cienia, który opisuje ten koncept – należy przyjrzeć się jej poszczególnym wymiarom.
Weź udział!
Weź udział w fascynującym kursie “Ciemna Triada Osobowości”, który zapewni głębsze zrozumienie czynników kształtujących nasze społeczne interakcje.
Przeanalizuj skomplikowaną naturę osobowości, zgłębiając jej ciemne cechy – makiawelizm, psychopatię i narcyzm, aby poszerzyć swoją wiedzę na temat ludzkiej natury i społecznych dynamik.
Makiawelizm: strategiczna manipulacja
Skala makiawelizmu powstała na bazie dzieła literackiego pt. “Książę”, Nicolo Machiavelliego, w ramach której autor dokonał opisu manipulistycznych, eksploatatorskich zachowań, które mają przynieść korzyści lub dać poczucie kontroli nad sytuacją, poprzez zimną kalkulację, przedmiotowe traktowanie innych i decepcję. Osoby z wysokimi wynikami na tej skali odcinają się od norm etycznych, drwią z prawdomówności, posiadają szydercze poglądy na temat życia społecznego, są nieufne i często wrogo nastawione do innych.
Swoje działania i schematy myślenia bazują na zimnym pragmatyzmie, a ich motywacją jest zdobycie władzy oraz nagrody. Pomimo tego, inni ludzie często oceniają ich jako osoby godne zaufania, szacunku oraz dobrych liderów, głównie za sprawą wyrafinowanych strategii autoprezentacji, budowania reputacji i pewności siebie wynikającej z kontroli nad sytuacją, która społecznie postrzegana jest jako wyraz kompetencji.
Wykazano, że sukces w manipulacji makiawelistów nie jest zależny od zdolności poznawczych, czy inteligencji emocjonalnej. Należy to wyłącznie do domeny wysokiego poziomu kontroli impulsów, a sam makiawelizm powinien być rozpatrywany jako zestaw optymalnych strategii osiągania celu. Warta podkreślenia jest efektywność tych osób w planowaniu i pozostawaniu elastycznym w procesie wykorzystywania innych i budowaniu własnej reputacji.
Psychopatia: znieczulica
Osoby uzyskujące wysokie wyniki na skali psychopatii posiadają tzw. “zerowy” poziom empatii emocjonalnej, która została określona przez badaczy mianem znieczulicy. To, co odróżnia je od reszty społeczeństwa jest również brak lęku, impulsywność i nieustanne poszukiwanie silnych wrażeń. Taki zestaw cech sprawia, że nic nie powstrzymuje ich przed podejmowaniem ryzyka i lekkomyślnymi, narażającymi zdrowie swoje i innych działaniami. Dodatkowo, pragną osiągnąć sukces wszelkimi dostępnymi środkami, niezależnie od kosztów, który najczęściej polega na objęciu wysokiej pozycji w hierarchii społecznej lub zawodowej.
Osoby psychopatyczne są niesumienne, nieodpowiedzialne, słabo planują i mają problemy z kontrolowaniem impulsów. Ich potrzeba silnych wrażeń i niski poziom lęku często przyciąga ich do brutalnych sportów i filmów. Posiadają ponadto silną potrzebę bycia postrzeganymi jako kompetentni i stosują nietypowe sposoby promowania własnej osoby. Psychopatia jako cecha jest skorelowana z mściwością, niezdolnością do wybaczania i motywacją ukierunkowaną na zdobycie władzy.
Wymiar psychopatii jest najciemniejszym z konstruktów ciemnej triady i wiąże się z największą ilością cech społecznie niepożądanych – może służyć jako predyktor zachowań przestępczych, agresji i wyrachowanego planowania zemsty. Niektórzy badacze sugerują, że psychopatia wtórna, czyli jako cecha nabyta pod wpływem środowiska, jest sposobem adaptacji do wymagających warunków i ostatecznie staje się jedynym trybem funkcjonowania.
Narcyzm: wyidealizowany obraz siebie
Ostatnią częścią składową ciemnej triady jest narcyzm. Osoby narcystyczne posiadają fundamentalne poczucie wyższości nad innymi i własnej wyjątkowości, a także związanego z tym oczekiwaniem specjalnych względów od innych i podziwu ze strony otoczenia. Jest to niezależne od osiągnięć czy faktycznej wartości dla własnej społeczności narcyza – poczucie, że należy mu się specjalne traktowanie, jest niezmienne. Jeśli narcyz spotka się z uznaniem lub komplementami, to zazwyczaj nie potrafi ocenić, dlaczego został doceniony i nie jest pewien, czy pochwała jest zgodna z rzeczywistością.
Narcyzm wiąże się z przypisywaniem sobie osiągnięć, które w rzeczywistości nie zostały zdobyte, a także podnoszeniem rangi i pokazywaniem w pozytywnym świetle wszystkiego, co uważa za dające podstawy do bycia podziwianym przez innych. Funkcjonowanie takiej osoby opiera się na próbach pokazania innym swojej wyjątkowości, widzi on zatem otaczających ludzi jako instrumentalny podmiot, który służy do uzyskiwania informacji zwrotnych na temat swojej niepowtarzalności.
Samoocena osób o rysie narcystycznym jest krucha, zatem na sytuacje, w których ktoś podważa ich wyjątkowość, reagują wrogo, stosując agresję słowną. Przy pomocy tego mechanizmu, chronią się przed cierpieniem związanym z poczuciem niepewności, przygnębienia i braku sensu. Dodatkowo mogą regularnie dewaluować innych oraz niekorzystne informacje zwrotne na swój temat, aby zachować swój obraz siebie, który w rzeczywistości nie musi być pozytywny – narcyzi zwyczajnie maskują swoje prawdziwe “ja” przy pomocy wyrafinowanych strategii.
Pomiar ciemnej triady osobowości
W ramach psychologii osobowości regularną praktyką jest tworzenie narzędzi, kwestionariuszy, w celu zmierzenia omawianego pojęcia. W przypadku ciemnej triady historycznie korzystano z trzech osobnych narzędzi dla każdej skali, a obecnie w badaniach wykorzystywane są głównie stosunkowo krótkie kwestionariusze, przy pomocy których można zmierzyć wszystkie trzy cechy.
Mowa o The Dirty Dozen (zob. Jonason, Webster, 2010), w polskiej adaptacji – Parszywa Dwunastka (zob. Czarna i in., 2016): jak sama nazwa wskazuje, narzędzie to składa się z dwunastu itemów, a wypełnienie zajmuje badanemu zaledwie kilka minut, przy zachowaniu zadowalającej rzetelności, a także SD3 (zob. Jones, Paulhus, 2014), składający się z 27 itemów, w polskiej adaptacji – SD3-PL (zob. Rogoza, Cieciuch, 2017) jest narzędziem o bardzo dobrej rzetelności.
Bibliografia
Christie, R., Geis, F.L. (1970). Studies in Machiavellianism. Academic Press.
Czarna, A. Z., Jonason, P. K., Dufner, M., Kossowska, M. (2016). The Dirty Dozen Scale: Validation of a Polish version and extension of the nomological net. Frontiers in Psychology, 7, 445. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.00445
Furnham, A., Richards, S. C., Paulhus, D. L. (2013). The dark triad of personality: A 10 year review. Social and Personality Psychology Compass, 7(3), 199–216. https://doi.org/10.1111/spc3.12018
Jonason, P. K., Webster, G. D. (2010). The dirty dozen: A concise measure of the dark triad. Psychological Assessment, 22(2), 420–432. https://doi.org/10.1037/a0019265
Jones, D., Paulhus, D. (2009). Machiavellianism. W: Leary, M.R., Hoyle, R.H. (red.), Individual differences in social behavior, 93-108. Guilford.
Jones, D. N., Paulhus, D. L. (2014). Introducing the Short Dark Triad (SD3): A brief measure of dark personality traits. Assessment, 21(1), 28–41. https://doi.org/10.1177/1073191113514105
Koehn, M. A., Okan, C., Jonason, P. K. (2019). A primer on the dark triad traits. Australian Journal of Psychology, 71(1), 7–15. https://doi.org/10.1111/ajpy.12198
Muris, P., Merckelbach, H., Otgaar, H., Meijer, E. (2017). The malevolent side of human nature: A meta-analysis and critical review of the literature on the dark triad (narcissism, Machiavellianism, and psychopathy). Perspectives on Psychological Science, 12(2), 183–204. https://doi.org/10.1177/1745691616666070
Paulhus, D. L., Williams, K. M. (2002). The Dark Triad of personality: Narcissism, Machiavellianism and psychopathy. Journal of Research in Personality, 36(6), 556–563. https://doi.org/10.1016/S0092-6566(02)00505-6
Pilch I., (2014). Makiawelizm, narcyzm, psychopatia: ciemna triada jako próba opisania osobowości eksploatatora. Chowanna, 2, 165-181.
Rogoza, R., & Cieciuch, J. (2019). Structural investigation of the Short Dark Triad questionnaire in Polish population. Current Psychology, 38(3), 756-763. https://doi.org/10.1007/s12144-017-9653-1
