Koherencja

W podejściu sulogenetycznym zakłada się, że zdrowie ma swoje źródło w uwarunkowaniach psychospołecznych. W tymże paradygmacie uwaga koncentruje się na czynnikach sprzyjających zdrowiu, abstrahując zupełnie od przyczyn chorób (co z kolei jest znamienne dla paradygmatu patogenetycznego).

Uwaga w niniejszym artykule skoncentrowana jest na pojęciu „poczucie koherencji”. Poczucie koherencji jest złożoną strukturą poznawczą, którym składnikiem osiowym jest przekonanie o zrozumiałości i sensowności świata, a także o własnych możliwościach sprostania jego wymaganiom. (Antonovsky, 1997 w: Strelau, 2000).

Oryginalna definicja Antonovsky’iego brzmi: „jest to globalna orientacja człowieka, wyrażająca stopień, w jakim człowiek ten ma dojmujące, trwałe, choć dynamiczne poczucie pewności, że (I) bodźce napływające w ciągu życia ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego mają charakter ustrukturowany, przewidywalny i wytłumaczalny; (II) dostępne są zasoby, które pozwolą mu sprostać wymaganiom stawiany przez te bodźce; (III) wymagania te są wyzwaniem wartym wysiłku i zaangażowania” (Antonovsky).

Należy podkreślić, że koherencja jest pewnym sposobem widzenia świata, na które wpływają ogóle zasady odpornościowe, do których należą wszelkie fizyczne (odporność), materialne (pieniądze), poznawcze i emocjonalne (wiedza, intelekt, osobowość), związane z wartościami, postawami i relacjami interpersonalnymi oraz makro-socjo-kulturowe właściwości jednostki (J.F. Terelak, 1999).

Poczucie koherencji jest zatem orientacją poznawczą człowieka, na którą nie należy patrzeć w izolacji od innych właściwości. U różnych osób są jednak różne obszary, których są subiektywnie pewni. Ich zasięg jest zróżnicowany i zależy od różnic interpersonalnych. Ważne aby znaleźć takie obszary i stwierdzić, czy są one sensowne i zrozumiałe (ma zasoby) aby jednostka mogła sobie z nimi poradzić. Nadmierne zawężanie granic może być związane z osłabieniem poczucia sensowności. Według Antonovsy’iego w obszarze granicznym powinny znaleźć się: własne życie emocjonalne, relacje z najbliższym otoczeniem, główny przedmiot działalności życiowej, zagadnienia egzystencjalne (śmierć, osamotnienie, nieuniknione porażki). Wymienione obszary stanowią pewną bazę wyjściową do analizy poczucia koherencji.

Człowiek bowiem wiąże z tymi obszarami zbyt duży wysiłek i zaangażowanie aby można byłoby je uważać za nieistotne.

Antonovsky dzięki interpretacji badań empirycznych dokonał rozróżnienia na silne oraz sztywne poczucie koherencji. Ludzie charakteryzujący się sztywnym poczuciem koherencji blokują strumień informacji, który nie jest zgodny z ich wcześniejszą wiedzą. Blokada pozwala na utrzymanie porządku i spójności pewnych zastygłych struktur poznawczych. Osoba taka charakteryzuje się słabym „ja”, ale pod wpływem lęku może w mało elastyczny sposób doczepić sobie daną tożsamość. Tożsamość zbudowana na fundamentach lęku jest odporna na zmianę a sztywność jest sposobem redukcji lęku.

Człowiek o silnym poczuciu „ja” oraz skonsolidowanej tożsamości według Antonovskiego posiada silne poczucie koherencji. (Antonovsky, 1995).

Osobę o silnym poczuciu koherencji, charakteryzują następujące właściwości:

• Spójność – nie występują zaskakujące i niespodziewane zdarzenia, dające poczucie przewidywalności i zrozumiałości.
• Zrównoważenie przeciążenia – niedociążenia – umiarkowany poziom obciążeń i wymagań sprzyja silnemu poczuciu koherencji
• Uczestniczenie w podejmowaniu decyzji – w sprawach istotnych, cenionych społecznie, dających poczucie użyteczności, jednostka powinna akceptować swój udział i rolę.
• Pewność zatrudnienia, które tworzą następujące czynniki: pewność, że jeżeli osoba nie złamie pewnych zasad nie zostanie zwolniona; że jest stanowisko nie zostanie zlikwidowane; pewność, że jej stanowisko jest potrzebne oraz wiara w ciągłość systemu społecznego
• Charakter stosunków społecznych w miejscu pracy – poczucie identyfikacji z grupą, wyznawane wspólne wartości są gwarantem klimatu spójności (J.F. Terelak).